“Làm sao để một môn học vốn bị xem là phụ như môn Giáo dục thể chất (GDTC) nói chung và môn thể thao Bóng chuyền nói riêng trở thành niềm yêu thích của sinh viên?” – Đây là câu hỏi không chỉ đặt ra cho giảng viên thể chất mà còn là thách thức chung đối với các cơ sở giáo dục trong thời đại mới.
Giáo dục thể chất là một học phần không thể thiếu trong hệ thống chương trình đào tạo ở các cơ sở giáo dục hiện nay. Đây là môn học đặc thù, đóng vai trò then chốt trong việc rèn luyện thể lực, phát triển phẩm chất và năng lực vận động, hình thành lối sống lành mạnh, góp phần đào tạo thế hệ sinh viên phát triển toàn diện về “đức - trí - thể - mỹ”. Trong đó, môn thể thao Bóng chuyền là một trong các môn thể thao mang tính tập thể cao, có nhiều giá trị trong việc rèn luyện thể lực, phát triển kỹ năng mềm, cải thiện hình thể và xây dựng tinh thần đoàn kết, phát triển phẩm chất – Đây là một trong các yếu tố không thể thiếu trong quá trình hội nhập và phát triển xã hội.
Không đơn thuần giúp Học sinh - Sinh viên tiếp cận các kỹ thuật cơ bản, môn thể thao Bóng chuyền còn chứa đựng ý nghĩa giáo dục sâu sắc: Rèn luyện ý chí, Tinh thần vượt khó, Sự phối hợp trong tập thể, và Bản lĩnh cá nhân khi đối mặt thử thách. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều Học sinh - Sinh viên vẫn thiếu hứng thú với môn thể thao này.
“Môn Bóng chuyền à? Chỉ cần qua môn là được, có gì mà thích đâu!” – Đây là câu nói khá phổ biến của nhiều Học sinh Sinh viên khi được hỏi về cảm nhận đối với môn học này. Dễ thấy rằng, trong mắt không ít Học sinh Sinh viên hiện nay, học phần giáo dục thể chất nói chung và môn thể thao Bóng chuyền nói riêng hiện chỉ đơn thuần là một học phần phụ, mang tính chất vận động đơn thuần, ít hấp dẫn và không mấy cần thiết trong hành trang nghề nghiệp tương lai. Nhưng liệu suy nghĩ đó có đúng, hay chúng ta đang vô tình đánh mất một công cụ giáo dục giá trị? Vậy nguyên nhân của vấn đề này xuất phát từ đâu? Vậy làm thế nào để khơi dậy hứng thú học tập môn Bóng chuyền trong sinh viên? Vấn đề này cần phải có những giải pháp nào để thúc đẩy các hoạt động thể thao nói chung và đưa môn thể thao bóng chuyền trở lại vị trí nhất định trong đời sống học đường? Bài viết này sẽ phân tích thực trạng hiện nay, đồng thời đề xuất một số định hướng nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và học tập môn thể thao Bóng chuyền ở các cơ sở giáo dục, từ đó góp phần rèn luyện thế hệ sinh viên năng động, khỏe mạnh và toàn diện.
Thực tế cho thấy, mặc dù môn thể thao Bóng chuyền là một trong những nội dung cơ bản và phổ biến trong chương trình Giáo dục thể chất tại các trường đại học, cao đẳng, nhưng mức độ hứng thú và tham gia của sinh viên lại đang có dấu hiệu giảm dần. Một khảo sát do Trường Đại học Sư phạm Thể dục Thể thao TP.HCM thực hiện năm 2023 cho thấy, chỉ khoảng 55% sinh viên tham gia đầy đủ các buổi học bóng chuyền theo quy định. Đáng nói hơn, tỷ lệ sinh viên tự nguyện đăng ký tham gia các hoạt động ngoại khóa liên quan đến bóng chuyền chỉ đạt dưới 25%.
Nguyên nhân của của thực trang này xuất phát từ nhiều yếu tố:
1. Lối sống thu động trong thời đại mới
Trước hết là sự thay đổi từ trong lối sống của Học sinh Sinh viên trong thời đại 4.0 – khi mà nền khoa học công nghệ phát triển mạnh mẽ như một đợt sóng thần, theo đó là hàng nghìn thiết bị công nghệ thông minh, hàng loạt các hoạt động giải trí trực tuyến trở thành ưu tiên hàng đầu, trong khi đó các hoạt động thể chất dần dần bị xem nhẹ.
Sự phát triển chóng mặt của công nghệ khiến giới trẻ ngày càng dành nhiều thời gian cho điện thoại, mạng xã hội, game... Hệ quả là thói quen vận động suy giảm rõ rệt. Bóng chuyền – một môn thể thao đòi hỏi vận động mạnh, phối hợp nhóm và không gian rộng – dần trở thành “gánh nặng” với những ai quen ngồi yên một chỗ.
Sự phát triển chóng mặt của công nghệ khiến giới trẻ ngày càng dành nhiều thời gian cho điện thoại, mạng xã hội, game... Hệ quả là thói quen vận động suy giảm rõ rệt. Bóng chuyền – một môn thể thao đòi hỏi vận động mạnh, phối hợp nhóm và không gian rộng – dần trở thành “gánh nặng” với những ai quen ngồi yên một chỗ.
2. Nhận thức chưa đúng về vai trò của học phần “Sợ thể dục hay sợ vận động?”:
Lối sống thụ động, lười vận động: Không phải tự nhiên mà môn thể dục xuất hiện trong chương trình giảng dạy của mọi trường đại học. Tập luyện thể dục thể thao là một trong những cách tốt nhất để nâng cao thể lực, trí lực và nhân cách. Do đó, môn học giáo dục thể chất là rất cần thiết đối với sinh viên. Tuy nhiên, hiện nay, rất nhiều sinh viên không có thói quen tập thể dục thường xuyên. Lối sống lười vận động này là nguyên nhân chính khiến sinh viên e ngại môn học giáo dục thể chất và đổ lỗi rằng môn học này là quá sức đối với họ.
Nhận thức đây là chỉ là một môn học phụ thiếu giá trị: Một phần không nhỏ sinh viên cho rằng Bóng chuyền – hay thể chất nói chung – chỉ là môn điều kiện, miễn đủ điểm là được. Lối suy nghĩ này khiến nhiều em đến lớp với tâm thế miễn cưỡng, học để “cho qua”. Trong khi đó, bản thân nhà trường và xã hội cũng chưa có nhiều cơ chế để tôn vinh vai trò của các hoạt động thể thao trong hành trình phát triển toàn diện của người học.
3. Thiếu tự tin khi tham gia các hoạt động vận động mang tính đối kháng
Đại bộ phận SV hiện nay thường hay e ngại khi tham gia các hoạt động thể thao (các hoạt động mang tính đối kháng). Để làm rõ điều nay Tôi xin được làm rõ một số vấn đề như sau:
So sánh bản thân với người khác: Là một trong các nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến thiếu tự tin là thói quen so sánh bản thân với người khác. Khi bạn tập trung vào những điều người khác làm tốt hơn, bạn sẽ cảm thấy mình kém cỏi và tự ti hơn về chính mình.
Thiếu kiến thức hoặc kỹ năng: Cảm giác thiếu kiến thức hoặc kỹ thuật cần thiết để thực hiện các động tác, điều này có thể thể khiến cho bạn dễ dàng rơi vào trạng thái thiếu tự tin. Khi đó bạn sẽ không biết nên phải làm gì, thực hiện như thế nào hoặc tình huống này cần phải giải quyết vấn đề ra sao, đặc biệt là bạn sẽ có một cảm giác tồi tệ - lo lắng và bất an khi phải tham gia các trò chơi tập thể trước đám đông. Tâm lý “chỉ cần qua môn” khiến họ học cho có, dẫn đến chất lượng giờ học không cao, không khí lớp học kém sôi động.
Tính cách và cách suy nghĩ: Tính cách cũng là một yếu tố ảnh hưởng đến sự tự tin. Những người có xu hướng nhút nhát, rụt rè, hoặc luôn lo sợ bị phán xét thường dễ rơi vào tình trạng thiếu tự tin hơn. Bên cạnh đó việc ngại ra sân, sợ đổ mồ hôi, ngại va chạm trong môn học mang tính đối kháng như bóng chuyền khiến nhiều sinh viên lựa chọn thái độ thụ động, thậm chí là né tránh.
Ảnh hưởng từ gia đình và môi trường sống: Gia đình và môi trường sống có thể ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của lòng tự tin. Nếu bạn lớn lên trong một gia đình thường xuyên xem nhẹ các hoạt động thể thao (các hoạt động mang tính đối kháng), không khuyến khích, hoặc không tin tưởng vào khả năng – năng lực của bạn, luôn bảo bọc và cách ly bạn với các hoạt động thể thao, bạn có thể phát triển cảm giác thiếu tự tin ngay từ nhỏ.
Cảm giác không được chấp nhận: Khi bạn cảm thấy mình không được chấp nhận bởi người khác hoặc bởi xã hội, bạn sẽ dễ cảm thấy thiếu tự tin hơn. Điều này đặc biệt đúng trong các tình huống thể thao nói riêng và xã hội nói chung, nơi bạn cảm thấy mình không thuộc về hoặc không đủ tốt.
4. Phương pháp giảng dạy vẫn còn nặng tính lý thuyết, ít đổi mới:
Phương pháp giảng dạy hiện nay của giảng viên vẫn còn thiên về truyền thống, nặng lý thuyết, ít ứng dụng các kỹ thuật đổi mới như trò chơi vận động, mô hình học nhóm, hoặc các hình thức thi đấu sang tạo để tạo động lực.
Nhiều tiết học bóng chuyền hiện nay vẫn nặng về kỹ thuật cơ bản lặp đi lặp lại, thiếu đổi mới trong cách tổ chức. Thậm chí có lớp chỉ tập chuyền bóng – đệm bóng suốt cả học kỳ, không có bất kỳ trận đấu nào, không tổ chức hoạt động thi đấu nội bộ hay giải trí xen kẽ. Điều này làm mất đi sự sôi nổi – yếu tố sống còn trong giáo dục thể chất.
“Hứng thú học tập không đến từ những bài giảng khô khan, mà đến từ trải nghiệm, kết nối và cảm xúc tích cực.”
5. Hạn chế về cơ sở vật chất:
Thiếu sân chơi đạt chuẩn, thiết bị cũ kỹ, thời tiết không thuận lợi… cũng là những rào cản khiến môn Bóng chuyền chưa thật sự trở nên hấp dẫn như kỳ vọng.
Không hiếm những sân bóng chuyền chỉ là khoảng sân xi măng đầy bụi, lưới rách, cọc xiêu vẹo. Có trường tổ chức học vào giữa trưa nắng, sinh viên đứng giữa sân không một bóng râm, vừa mệt vừa chán. Khi điều kiện học tập không đảm bảo, động lực học sẽ giảm mạnh, bất kể môn học đó có giá trị ra sao.
Từ những phân tích trên có thể thấy rằng, việc học phần Giáo dục thể chất nói chung và môn thể thao Bóng chuyền nói riêng chưa thực sự thu hút được sự quan tâm đúng mức từ phía học sinh sinh viên không phải là hiện tượng ngẫu nhiên, mà là hệ quả của nhiều nguyên nhân mang tính hệ thống. Nếu không có sự điều chỉnh phù hợp từ phía nhà trường, giảng viên và cả sinh viên, thì môn học này sẽ dần đánh mất vai trò vốn có – Đây không chỉ là một môn thể chất đơn thuần, mà còn là môi trường lý tưởng để giáo dục ý chí, tinh thần đoàn kết và kỹ năng sống của thế hệ trẻ trong thời đại mới.
Sinh viên ngày nay không thiếu năng lượng, cũng không thiếu sự sáng tạo – cái mà họ thiếu là một môi trường thể chất hấp dẫn, một cách tiếp cận có chiều sâu, và một lý do đủ mạnh để yêu thích Bóng chuyền. Khi các nguyên nhân chưa được nhìn nhận một cách toàn diện và giải quyết tận gốc, thì việc tạo hứng thú với môn học này vẫn còn là chặng đường dài.
Sau khi nhìn nhận một cách toàn diện về thực trạng và nguyên nhân khiến sinh viên chưa thực sự hứng thú với môn Bóng chuyền, việc đặt ra những giải pháp thiết thực là điều cấp thiết, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi giáo dục toàn diện theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất người học. Các giải pháp cần được triển khai đồng bộ từ phía nhà trường, giảng viên và cả sinh viên.
Thay vì dạy theo kiểu áp đặt kỹ thuật, giảng viên cần chuyển sang phương pháp lấy người học làm trung tâm:
- Tổ chức các trận đấu mô phỏng, hoạt động nhóm, trò chơi vận động kết hợp luật bóng chuyền. Khi sinh viên được “vừa học, vừa chơi”, được hòa mình vào hoạt động sôi nổi, việc tiếp thu kỹ thuật sẽ trở nên tự nhiên và hiệu quả hơn.
- Ngoài ra, việc áp dụng các công nghệ hỗ trợ như video hướng dẫn kỹ thuật, ứng dụng chấm điểm kỹ năng theo nhóm, cũng giúp tiết học bóng chuyền trở nên sinh động, dễ hiểu và hiện đại hơn.
- Sinh viên cần hiểu rằng học bóng chuyền không chỉ để đủ điểm tốt nghiệp, mà còn để rèn luyện sức khỏe, phát triển kỹ năng mềm như làm việc nhóm, phản xạ nhanh, kiểm soát cảm xúc và tự tin trước đám đông. Nhà trường và giảng viên nên tổ chức các buổi truyền thông, tọa đàm, chia sẻ trải nghiệm thực tế, mời cựu sinh viên hoặc VĐV thành đạt đến giao lưu nhằm lan tỏa năng lượng tích cực, khơi dậy cảm hứng thể thao.
- Một sân bóng chuyền thoáng, có lưới tiêu chuẩn, trái bóng chất lượng và ánh sáng đảm bảo – tưởng đơn giản nhưng lại là yếu tố quyết định đến sự thoải mái và hứng thú của người học. Các cơ sở giáo dục cần quan tâm đầu tư, cải tạo, mở rộng không gian tập luyện; đồng thời tạo điều kiện cho sinh viên mượn dụng cụ, sân bãi ngoài giờ học để hình thành thói quen vận động thường xuyên.
- Việc thành lập các CLB bóng chuyền sinh viên, tổ chức các giải đấu nội bộ, giao lưu giữa các lớp, khoa hoặc với các trường bạn sẽ góp phần nuôi dưỡng đam mê thể thao. Đây không chỉ là cơ hội rèn luyện kỹ năng mà còn là dịp để sinh viên thể hiện bản thân, gắn kết tập thể và tạo nên những kỷ niệm đáng nhớ trong quãng đời sinh viên.
- Trong kỷ nguyên số, công nghệ hoàn toàn có thể trở thành đồng minh của giáo dục thể chất. Giảng viên có thể sử dụng video mô phỏng kỹ thuật, phần mềm phân tích động tác, livestream trận đấu để phân tích kỹ chiến thuật,… giúp sinh viên học một cách trực quan, sinh động hơn. Ngoài ra, việc xây dựng nội dung truyền thông số về các hoạt động thể thao sẽ khiến môn học “gần gũi” hơn với giới trẻ.
- Thay vì chỉ đánh giá qua bài kiểm tra kỹ thuật hay thể lực, nên xây dựng hệ thống đánh giá toàn diện, ghi nhận cả thái độ học tập, mức độ tiến bộ, khả năng phối hợp đồng đội và sự chủ động tham gia các hoạt động thể thao ngoại khóa. Điều này sẽ tạo động lực cho sinh viên nỗ lực hơn, kể cả những em chưa có nền tảng thể thao tốt.
Việc khơi dậy hứng thú học tập môn Bóng chuyền không chỉ nằm ở việc thay đổi một vài tiết dạy, mà là cả quá trình đổi mới nhận thức, phương pháp, môi trường và chính sách giáo dục thể chất. Chỉ khi môn học này trở thành một trải nghiệm tích cực, sinh viên mới thực sự “muốn học”, thay vì chỉ “phải học”.
Trong bối cảnh xã hội không ngừng chuyển động, sinh viên ngày nay đứng trước nhiều lựa chọn trong cách tiếp cận tri thức và phát triển bản thân. Điều này vừa là cơ hội, vừa là thách thức đối với các môn học vốn ít được ưu tiên như Bóng chuyền – một môn học thể chất mang đậm giá trị giáo dục thể lực, tinh thần và nhân cách. Việc khơi dậy hứng thú học tập môn Bóng chuyền không thể chỉ trông chờ vào nỗ lực đơn lẻ từ người dạy, mà cần có sự phối hợp đồng bộ giữa nhà trường, giảng viên, sinh viên và cả chính sách giáo dục thể chất.
Nếu được giảng dạy bằng một phương pháp sáng tạo, trong một môi trường tích cực, và với sự đồng hành đúng mức, Bóng chuyền không chỉ là một môn học bắt buộc, mà sẽ trở thành một phần không thể thiếu trong hành trình trưởng thành của sinh viên – nơi họ học cách vượt qua giới hạn bản thân, sống có trách nhiệm, hợp tác, và biết yêu thương tập thể. Một thế hệ sinh viên năng động, khỏe mạnh cả về thể chất lẫn tinh thần sẽ là nền tảng vững chắc cho một xã hội phát triển toàn diện.
“Một thế hệ trẻ mạnh mẽ không chỉ nằm ở kiến thức vững vàng, mà còn ở trái tim nhiệt huyết và một thể chất dẻo dai.” – Đã đến lúc chúng ta trao lại giá trị xứng đáng cho những môn học như Bóng chuyền.
Thầy Trần Xuân Thịnh – Giảng viên Khoa Đại Cương