Trong những năm 1949-1950, phong trào đấu tranh của sinh viên học sinh diễn ra rầm rộ, liên tục và rộng khắp từ Nam chí Bắc nhằm chống thực dân Pháp xâm lược và sự can thiệp của Mỹ, chống “độc lập” giả hiệu, chống khủng bố đàn áp, đòi đảm bảo an ninh cho sinh viên, học sinh, đòi được học bằng tiếng mẹ đẻ (tiếng Việt)… Ngày 9-1-1950, Đoàn thanh niên Cứu quốc và Đoàn học sinh Sài Gòn - Chợ Lớn đã vận động và tổ chức cho gần 10.000 SVHS nhân dân Sài Gòn- Chợ Lớn, biểu tình đòi đảm bảo an ninh cho SVHS học tập và trả tự do cho HSSV bị bắt. Bọn cảnh sát và lính lê dương đã đàn áp dã man đoàn biểu tình và giết hại anh Trần Văn Ơn, một thanh niên tiêu biểu cho lòng yêu nước và ý chí đấu tranh bất khuất của HSSV. Thanh niên học sinh cả nước đều tổ chức bãi khóa phản đối địch khủng bố tàn sát học sinh Sài Gòn và làm lễ truy điệu anh Trần Văn Ơn. Run sợ trước khí thế đấu tranh sục sôi của nhân dân Sài Gòn, Thủ hiến Trần Văn Hữu đã hứa thỏa mãn các yêu sách: mở cửa các trường, trả tự do cho các học sinh bị bắt, nhận những công nhân bị sa thải vì đã bãi công để dự đám tang trò Ơn, cho phép ra lại những tờ báo đã bị đóng cửa vì đã loan tin các cuộc đấu tranh của quần chúng.
Tháng 2 năm 1950, Đại hội Liên đoàn thanh niên Việt Nam tại Việt Bắc đã quyết định chọn ngày 09/01 làm Ngày truyền thống học sinh sinh viên Việt Nam.
Đại hội đại biểu toàn quốc Hội sinh viên Việt Nam lần thứ 5 (11/1993) tổ chức tại thủ đô Hà Nội đã quyết định lấy ngày 9 tháng 1 làm ngày truyền thống Hội sinh viên Việt Nam
Hơn nửa thế kỷ qua, dưới ngọn cờ của Đảng Cộng sản Việt Nam quang vinh và Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại, phong trào sinh viên - học sinh và tổ chức Hội sinh viên Việt Nam đã có những cống hiến xuất sắc, trưởng thành vượt bậc qua các thời kỳ lịch sử cách mạng, là niềm tự hào của các thế hệ học sinh - sinh viên ngày nay. Lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong thư gửi học sinh nhân ngày khai trường sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945: “Non sông Việt Nam có trở nên vẻ vang hay không, dân tộc Việt Nam có được vẻ vang sánh vai cùng với các cường quốc năm châu hay không chính là nhờ phần lớn ở công học tập của các cháu” và chủ trương của Đảng để đào tạo đội ngũ cán bộ có trình độ học vấn cao cho đất nước là nguồn động viên cổ vũ lớn lao đối với học sinh - sinh viên nước ta.
Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thắng lợi, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa - Nhà nước của dân, do dân, vì dân đầu tiên ở Châu Á - là sự kiện trọng đại trong thế kỷ XX của dân tộc ta. Nhân dân và tuổi trẻ Việt Nam sau hơn 80 năm nô lệ dưới ách thực dân trở thành người chủ thực sự của đất nước mình, đã nêu lên quyết tâm bảo vệ những thành quá cách mạng, giữ vững lời thề trong ngày Tuyên ngôn Độc lập: “Quyết tâm đem hết tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền độc lập, tự do”. Học sinh - sinh viên nước ta vô cùng phấn khởi, tự hào trước thắng lợi vĩ đại của cuộc Cách mạng Tháng Tám đã nêu cao tinh thần yêu nước, vừa tích cực học tập, vừa tham gia bảo vệ, xây dựng chính quyền nhân dân non trẻ và anh dũng đấu tranh chống thực dân Pháp xâm lược theo lời kêu gọi thiêng liêng của Bác Hồ kính yêu.
Cuộc kháng chiến toàn quốc bùng nổ, hưởng ứng lời kêu gọi cứu quốc của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Không! Chúng ta thà hy sinh tất cả chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ…”, cùng với nhân dân cả nước học sinh, sinh viên bước vào cuộc kháng chiến toàn dân, toàn diện và lâu dài. Các trường đại học, cao đẳng ở Hà Nội rời về nông thôn, miền núi.
Phong trào học sinh - sinh viên phát triển ngày càng sâu rộng với sự phát triển của nền giáo dục nước nhà, kết hợp chặt chẽ hai nhiệm vụ kháng chiến và kiến quốc. Trước sự phát triển của phong trào học sinh - sinh viên Việt, ngày 15/6/1952 Trung ương Đoàn thanh niên cứu quốc đã phối hợp cùng Hội sinh viên Việt Nam và Đoàn sinh viên Việt Nam tổ chức hội nghị cán bộ học sinh - sinh viên lần thứ ba. Đây là sự kiện chính trị rất quan trọng của phong trào. Học sinh - sinh viên Nam Bộ sau khi vượt qua vòng vây trùng điệp của kẻ thù để ra họp đã phản ánh sâu sắc tính thống nhất của phong trào học sinh - sinh viên nước ta dưới ngọn cờ của Đảng.
Cùng với tuổi trẻ và nhân dân cả nước, học sinh, sinh viên Việt Nam đã có một phần đóng góp sức mình vào chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ - cuộc kháng chiến thần thánh của nhân dân ta chống thực dân Pháp và sự can thiệp của đế quốc Mỹ. Từ tháng 7 - 1954, miền Bắc sạch bóng quân xâm lược và bước vào thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội, miền Nam từ vĩ tuyến 17 trở vào tạm thời là vùng tập kết của quân đội Liên hiệp Pháp. Theo quy định của hiệp định Giơnevơ, sau hau năm sẽ tổ chức tổng tuyển cử tự do trong cả nước nhằm tiến tới thống nhất nước nhà. Nhưng trên thực tế, quá trình lịch sử không diễn ra như vậy do sự xâm lược của đế quốc Mỹ và hành động phản bội của bè lũ tay sai. Bối cảnh đặt ra cho tuổi trẻ mỗi miền đất nước những nhiệm vụ cụ thể trong mục tiêu xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ, giàu mạnh đi lên chủ nghĩa xã hội.
Miền Bắc bước vào thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội với nền kinh tế nông nghiệp nghèo nàn, lạc hậu, lại bị chiến tranh tàn phá nghiêm trọng. Với sứ mệnh lịch sử cao cả trước hiện tình hình đất nước, hàng vạn học sinh, sinh viên cùng với hàng triệu thanh niên miền Bắc đã đi đầu, góp phần tích cực giải quyết hàng vạn nhiệm vụ đề ra.
Đại hội lần thứ nhất Hội sinh viên Việt Nam được tổ chức từ ngày 29 – 31/7/1955 tại Hà Nội. Đại hội thống nhất các tổ chức sinh viên thành Hội liên hiệp sinh viên Việt Nam và đề ra nhiệm vụ: đoàn kết mọi lực lượng sinh viên cùng với nhân dân cả nước đấu tranh cho hòa bình, độc lập và Thống nhất Tổ quốc. Đại hội đã thông qua bản Điều lệ, chương trình hành động và lời kêu gọi sinh viên toàn quốc của Hội liên hiệp sinh viên Việt Nam.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ II Hội liên hiệp sinh viên Việt Nam được tổ chức vào ngày 5 - 5 - 1958 tại thủ đô Hà Nội. Đại hội vinh dự được Bác Hồ đến thăm, động viên và giao nhiệm vụ, đó là: phải gắn lý luận với thực hành, học tập kết hợp với lao động; học để xây dựng chủ nghĩa xã hội, phục vụ nhân dân đất nước. Trước sự phát triển của phong trào sinh viên các trường đại học, cao đẳng, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III Hội liên hiệp sinh viên Việt Nam được tổ chức vào ngày 3 - 3 - 1962 tại trường Kinh tế - Tài chính (Xuân Hòa - Vĩnh Phúc). Ngoài nhiệm vụ đẩy mạnh các hoạt động bồi dưỡng phẩm chất chính trị, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, đẩy mạnh đấu tranh thống nhất Tổ quốc, đại hội còn đề cao nhiệm vụ phát triển quan hệ hữu nghị với sinh viên, thanh niên các nước trong đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc, thực dân, bảo vệ hòa bình.
Ngày 2 - 9 - 1969, Bác Hồ kính yêu, lãnh tụ vĩ đại của nhân dân ta, nhà hoạt động lỗi lạc của các phong trào cộng sản quốc tế, người sáng lập Đảng, Nhà nước và quân đội ta, người thầy, người Bác vô vàn kính yêu của thanh niên, học sinh, sinh viên và thiếu niên nhi đồng không còn nữa. Để xứng đáng với sự tin cậy của Đảng và của Bác, tuổi trẻ Việt Nam đã nguyện: “Sống, chiến đấu, lao động và học tập theo gương Bác Hồ vĩ đại”.
Trong khí thế sôi nổi thi đua lập thành tích chào mừng đảng ta 40 tuổi và thực hiện di chúc thiêng liêng của Bác Hồ kính yêu, Đại hội đại biểu Hội liên hiệp sinh viên Việt Nam lần thứ 4 đã họp trong hai ngày 6 - 7 /01/1970 tại Hà Nội. Đại hội đã ra nghị quyết đổi tên thành Hội Liên hiệp học sinh Đại học Việt Nam và nêu rõ phương hướng, nhiệm vụ của học sinh - sinh viên là: ra sức thi đua học tập tốt, xây dựng mục đích, động cơ và thái độ học tập đúng, xây dựng nề nếp học tập và rèn luyện tốt. Tăng cường đoàn kết, phát huy dân chủ và vai trò làm chủ của học sinh trong xây dựng nhà trường xã hội chủ nghĩa; hăng hái tham gia vào lao động sản xuất, tăng cường đoàn kết với đồng bào miền Nam, kiên quyết đấu tranh vì sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc; tăng cường đoàn kết học sinh, sinh viên trên thế giới vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội. phát huy thắng lợi của đại hội, phấn đấu thực hiện di chúc của Bác, các chi hội sinh viên và sinh viên quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ học tập, lao động và xây dựng cuộc sống mới. Hàng nghìn sinh viên đã lên đường theo lời kêu gọi của Tổ quốc vào Nam đánh Mỹ.
Với thắng lợi vẻ vang của cuộc kháng chiến chống Mỹ giải phóng hoàn toàn miền Nam ngày 30 - 4 - 1975 đã nâng cao lên tầm cao truyền thống yêu nước, bất khuất, kiên cường, ý thức tự lực tự cường, tự hào dân tộc, thể hiện chí thông minh, sự sáng tạo của nhân dân ta; trong thắng lợi chung của dân tộc, có sự đóng góp to lớn của học sinh, sinh viên ở cả hai miền Nam Bắc.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 5 Hội sinh viên Việt Nam (22 - 23/ 11/1993) được tổ chức tại Thủ đô Hà Nội, một lần nữa khẳng định vai trò, vị trí của Hội sinh viên Việt Nam trong sinh viên và xã hội. Phát biểu tại đại hội, đồng chí Tổng bí thư Đỗ Mười đã thay mặt Ban chấp hành Trung ương Đảng ghi nhận những những đóng góp to lớn của thế hệ học sinh - sinh viên và tổ chức Hội trong sự nghiệp cách mạng của đất nước. Thành công và những kết quả của Đại hội đã tạo ra khả năng và điều kiện phát triển mới cho phong trào sinh viên và công tác Hội sinh viên Việt Nam.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI Hội sinh viên Việt Nam được tổ chức tại thủ đô Hà Nội vào ngày 22 - 23/12/1998. Đại hội đã thống nhất phương hướng hoạt động nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của đất nước đối với sinh viên và tổ chức Hội sinh viên trong thời kỳ công nghiệp hóa hiện đại hóa. Với 6 chương trình hành động: giáo dục và rèn luyện của sinh viên; sinh viên học tập và nghiên cứu khoa học và phát triển tài năng; sinh viên tham gia xây dựng môi trường giáo dục; sinh viên tích cực rèn luyện thể lực, xây dựng đời sống văn hoá tinh thần phong phú và lành mạnh; sinh viên chung sức cùng cộng đồng và xây dựng Hội sinh viên Việt Nam, Đại hội nhận được sự quan tâm sâu sắc của Đảng, Nhà nước và các ngành, các cấp; đồng thời cũng giúp cho các ngành, các cấp cũng như toàn xã hội hiểu, cảm thông, tin tưởng và có trách nhiệm hơn đối với sinh viên, tổ chức Hội sinh viên.
Chúng ta có thể tự hòa rằng, trong bất kỳ hoàn cảnh nào, học sinh, sinh viên Việt Nam luôn kế tục phát huy những truyền thống vẻ vang của thế hệ cha anh, được Đảng và Nhà nước dày công bồi dưỡng. Đó là:
- Truyền thống yêu nước nồng nàn, gắn bó với chế độ xã hội chủ nghĩa, trung thành với Đảng, với nhân dân, tự hào về dân tộc, về Bác Hồ kính yêu, về lực lượng vũ trang anh hùng, về Đoàn và Hội. Truyền thống quý báu này tạo ra động lực tinh thần vô giá xuyên suốt các thời kỳ lịch sử không những bộc lộ trong việc đạt tới đỉnh cao khi đối mặt với kẻ thù hoặc đứng trước những bước ngoặt quyết định trong sự phát triển của đất nước, mà còn được thể hiện trong học tập, nghiên cứu khoa học, sáng tạo trong lao động, không cam chịu cảnh nghèo nàn, lạc hậu, quyết vươn lên góp phần xây dựng tổ quốc giàu mạnh.
- Truyền thống hiếu học, say mê sáng tạo, nghiên cứu để vươn tới đỉnh cao của khoa học, công nghệ, văn học - nghệ thuật, thể dục thể thao. . . trong những giai đoạn khó khăn ở các thời kỳ cách mạng của đất nước. Hình ảnh người học sinh, sinh viên anh dũng vượt qua mọi thiếu thốn vật chất để học tập miệt mài nghiên cứu, tham gia xóa mù chữ cho đồng bào dưới những căn hầm chật chội, trong lòng địa đạo… trong kháng chiến chống Pháp, kháng chiến chống Mỹ cứu nước đã làm cho bạn bè trên thế giới xúc động và ngưỡng mộ. Ngày nay trong sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước, vì mục tiêu dân giàu nước mạnh xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, học sinh, sinh viên nước ta được đảng và nhà nước tạo điều kiện để phát huy tinh thần hiếu học đang ra sức kế tục truyền thống rèn đức, luyện tài, lập thân, lập nghiệp, phấn đấu khắc phục khó khăn, nắm bắt những thành tựu khoa học kỹ thuật, công nghệ mới phục vụ đất nước.
- Truyền thống đoàn kết, yêu thương giúp đỡ nhau trong học tập, nghiên cứu khoa học, chia sẻ khó khăn với nhân dân, không đòi hỏi cho riêng mình khi đất nước còn nghèo, nhân dân còn thiếu thốn. Đã có nhiều tấm gương quên mình giúp dân, có nhiều nhiều sinh viên tốt nghiệp ra trường tham gia các đội thanh niên tình nguyện đến công tác ở vùng sâu, vùng xa, biên cương, hải đảo… Có nhiều tấm gương sáng giúp bạn học tập trong nhiều năm liền như giúp người thân trong gia đình.
Phát huy truyền thống quý báu đó, trong suốt quá trình rèn luyện cống hiến và trưởng thành, lúc thuận lợi cũng như lúc khó khăn, Hội sinh viên Việt Nam luôn phát huy truyền thống là một tổ chức chính trị - xã hội của sinh viên Việt Nam, là nhịp cầu gắn bó giữa sinh viên với Đảng, Nhà nước với Đoàn thanh niên; là một lực lượng giáo dục quan trọng trong nhà trường. Thông qua các hoạt động của mình, Hội sinh viên mới “vừa hồng, vừa chuyên”; có kiến thức vững vàng, phong phú,; có khả năng tiếp cận trí tuệ của thời đại, thiết tha với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; có hoài bão lớn, lối sống đẹp; có sức mạnh truyền thống và bản sắc văn hóa dân tộc; có trách nhiệm cao với cộng đồng, củng cố và phát triển rộng rãi tổ chức Hội sinh viên Việt Nam, tập hợp đoàn kết đông đảo sinh viên thi đua học tập, rèn luyện, góp phần đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa thân yêu của chúng ta.
